madencilik

Türkiye’de MADENLER

Yerkabuğunun farklı derinliklerinden çıkarılan, ekonomik değer taşıyan mineral ve elementlere maden denir.

Ülke ekonomilerinin gelişiminde maden ve enerji kaynakları bakımından zengin olmak önemli etkendir.

Çeşitli yer kabuğu hareketleri ve başkalaşma olayları sonucunda kayaçların yapısındaki minerallerin etkilenmesiyle cevher (filiz) adı verilen maden yatakları oluşur.
Madenlerin taş ve toprakla karışık halde ilk olarak çıkarıldığı duruma tuvönan cevher adı verilir.
Kayaçların içindeki minerallerin bazıları eritilerek ayrıştırıldığında çeşitli metalik madenler (demir, bakır , krom, kurşun, pirit gibi) elde edilir.
Minerallerin doğrudan maden olarak kullanıldığı metalik olmayan madenler ( mermer, fosfat, kükürt, oltutaşı, lüle taşı gibi) de vardır.
Türkiye maden yatakları, çeşitliliği fazla olan bir ülkedir. Ancak maden yatakları küçük çaplı ve dağınık haldedir.Sebebi; aynı bölgelerde sıkça görülen tektonik olaylardır.
Bu durum ülkemizdeki madencilik faaliyetlerini olumsuz yönde etkilemektedir.

BİR MADENİN İŞLETMEYE AÇILABİLMESİ İÇİN;
Kayaçların içindeki saf maden miktarı (tenör) yeterli olmalı.
Rezervi (miktarı) uzun yıllar çıkarılabilecek kadar olmalı.
Ulaşım olanakları gelişmiş olmalı,
Gerekli sermaye ve teknolojik imkan olmalı.
Sanayi tesisleri ve pazarlama yerlerine yakın olmalıdır.


BAŞLICA MADEN ÇEŞİTLERİMİZ

DEMİR
Ağır sanayinin en önemli hammaddesi olan demir, inşaat, makine ve araçların üretiminde kullanılır.
Türkiye demir rezervleri bakımından zengindir. En zengin demir yataklarımız, Divriği ve Kangal (Sivas), Hekimhan ve Hasançelebi (Malatya), Havran (Balıkesir), Torbalı (İzmir) ve Simav (Kütahya) çevresinde bulunmaktadır.
Ayrıca Kayseri, Niğde ve Adana illerinin Orta Toroslar’daki Aladağ’lara yakın kesimleri, K.Maraş, Hatay, Çamdağı ( Adapazarı) demir yatakları da önemlidir.
Çıkarılan demir cevheri Ereğli (Zonguldak), Karabük, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir’deki demir-çelik fabrikalarında işlenir.
2005 yılı verilerine göre 6,4 milyon ton demir üretimi yapılmasına karşılık, bu üretim fabrikaların ihtiyacını karşılayamamıştır. Bu sebeple aradaki açık dış alımla karşılanır.
Ereğli ve Karabük demir-çelik fabrikalarının kuruluş yerlerinin belirlenmesinde bu yörelerde çıkarılan taşkömürü etkili olmuştur.
İskenderun demir-çelik fabrikası için gerekli enerji kaynağı gemilerle G.Afrika Cumhuriyeti’nden gelmektedir. Liman şehri olduğundan ulaşım kolay ve ucuz.

BAKIR
Bakır yumuşak bir maden olduğundan yurdumuzda ilkçağlardan beri işletilmektedir.
Bakır, üstün fiziksel ve kimyasal özelliklerinden dolayı endüstride yaygın olarak kullanılmaktadır. Başlıca kullanım alanları; elektrik ve elektronik sanayi, inşaat , ulaşım sanayi, boya sanayi ve turistik eşya gibi.
Bakır yatakları, çoğu kez kurşun ve çinko ile birlikte bulunur. En önemli bakır yataklarımız Karadeniz Bölgesi’nde bulunur.
Murgul (Artvin), Küre (Kastamonu), Çayeli (Rize) ve Köprübaşı (Giresun) bu bölgedeki başlıca yataklardandır. Ayrıca Maden (Elazığ) ve Ergani (Diyarbakır)'de de bakır yatakları mevcuttur.
Çıkarılan bakır cevheri Samsun, Murgul ve Maden’deki işletmelerde işlenir.
Samsun’da işletmenin kurulmasında iç kesimlere ulaşımın düzgün olması etkili olmuştur.

KROM
Paslanmayan ve çok sert bir maden olduğundan, madeni eşya yapımında ve kaplamasında kullanılır.
40 milyon ton krom rezervi bulunan kromun büyük bir bölümü hammadde, bir miktarı da ferro-krom olarak ihraç edilmektedir.
Yurdumuz dünyanın sayılı krom üreticileri (Rusya, G.Afrika, Hindistan’dan sonra) arasında yer almaktadır.
Kullanım alanının yaygın oluşu nedeniyle dış piyasada her zaman alıcı bulmaktadır.
Ülkemizdeki en önemli krom yatakları; Fethiye ve Köyceğiz (Muğla), Buldan ve Acıpayam ( Denizli ), Orhaneli (Bursa), Mihalıççık ( Eskişehir ), Pozantı ve Karsantı (Adana) , Kayseri, Guleman (Elazığ) ve Kopdağı (Erzincan)’nda bulunur.
Krom madeni Antalya ve Guleman (Elazığ)’daki ferro-krom tesislerinde işlenmektedir.

BOR MİNERALLERİ
Çok geniş ve çeşitli alanlarda ticari olarak kullanılan bor mineralleri ve ürünlerinin kullanım alanları giderek artmaktadır.
Ülkemiz bor rezervi bakımından Dünya’nın en zengin yataklarına sahiptir. Bu nedenle, bor madeninin çoğu ihraç edilmektedir.
Bor madeninden elde edilen boraks ve asit borik nükleer alanda, jet ve roket yakıtında katkı maddesi olarak, ayrıca sabun, tekstil, cam, seramik ve kâğıt sanayii gibi alanlarda kullanılır.
Bor mineralleri Susurluk ve Bigadiç (Balıkesir), Emet (Kütahya) , M.Kemalpaşa (Bursa) ve Seyitgazi (Eskişehir) çevresinde çıkarılır.
Çıkarılan mineraller Bandırma (Balıkesir) ve Kırka (Eskişehir) yörelerindeki fabrikalarda işlenir.

BOKSİT (ALÜMİNYUM)
Alüminyumun hammaddesi olan boksit çok hafif olduğundan uçak sanayiinde, otomobil, ev, elektrik malzemesi yapımında kullanılır.
Boksit yatakları Seydişehir (Konya), Akseki (Antalya), İslahiye (G. Antep) ve Milas (Muğla) civarında bulunur. Buralarda çıkarılan boksit, Seydişehir alüminyum tesislerinde işlenmektedir.

BARİT
Petrol ve gaz sondajlarında baskıyı kontrol etmek ve patlamalar sırasında kuyu duvarlarını sabitleştirmekte kullanılır. Suda erimeyen bir maden olduğundan boya, deri, kimya, cam ve kauçuk sanayiinde kullanılır.
Ülkemiz barit yatakları bakımından zengin sayılır. Alanya ve Gazipaşa (Antalya) ,Elbistan (K.Maraş), Muş, G.Antep, Giresun, Çanakkale, Kocaeli ve Eskişehir çevresinde barit yatakları bulunmaktadır.
Buralardan çıkarılan barit; İzmir, İzmit, Eskişehir, Antalya ve Elazığ’daki barit unu fabrikalarında işlenir.

FOSFAT
Fosfat kayasının % 85’i gübre olarak kullanılmaktadır. % 15’lik bölümü ise yem, gıda, deterjan, alaşım metalürjisi, kağıt, kibrit, su tasfiyesi, harp sanayi ve kimya sanayinde kullanılmaktadır.
Türkiye’de fosfat yatakları sınırlı sayıda olup bunlar Adıyaman, G.Antep, Mazıdağı-Mardin, Bingöl ve Bitlis illerindedir.
Buralardan elde edilen fosfat Mazıdağı (Mardin) fosfat işletmelerinde işlenmektedir. Üretimimiz tüketimimizi karşılamamaktadır. Bu nedenle fosfat ithal edilmektedir.

TUZ
Türkiye tuz yatakları bakımından son derece zengindir. Kaya tuzu yatakları üçüncü jeolojik zamanda, kapalı göl havzalarında suların buharlaşması ile oluşmuştur.
Ülkemizde tuz denizlerden, göllerden ve kaya tuzu yataklarından elde edilir.
Deniz ve göllerde tuz elde edilen alanlara tuzla adı verilir.
Türkiye’deki tuz üretiminin çoğu, Tuz Gölü ile İzmir Çamaltı Tuzlası’ndan sağlanır.
Kaya tuzu yatakları, Çankırı, Kırşehir, Nevşehir, Kars, Erzurum ve Iğdır çevresinde bulunmaktadır.
Tuz , kimya sanayii, dericilik, konserve ve salça sanayiine kadar bir çok alanda kullanılır.

MANGANEZ
Çeliğe sertlik kazandırmak ve direncini artırmak için kullanılır.
Muğla, Denizli, Kastamonu, Ceyhan-Adana, Artvin , Rize, Trabzon, Kilis ve Sivas çevresinde manganez yatakları bulunur. İhtiyacı karşılamaz. Bu nedenle ithal edilir.

ANTİMON
Antimon, endüstride metalik ya da türevleri şeklinde kullanılmaktadır. Ancak türevleri şeklinde kullanımı çoğunluktadır.
Metalik antimon sağladığı avantajlar sebebiyle kurşun ve diğer metallerle alaşım oluşturmakta yoğun olarak kullanılmaktadır.
Akümülatör imali, lehimcilik, matbaa harfi imali, askeri amaçlı malzemeler imalinde, metal kaplamada, seramikte ve emayede yaygın olarak kullanılmaktadır.
Antimon yatakları; Balıkesir, İzmir, Kütahya ve Tokat illerinde bulunmaktadır.

CİVA
Tek sıvı madendir. Zirai ilaç yapımında, kâğıt sanayiinde, suni gübre üretiminde , boya sanayiinde , altın ve gümüş üretiminde kullanılır.
İnsan sağlığına verdiği zararlar ve çevre kirliliği oluşturması gibi nedenlerden dolayı civa işletmeleri kapanmıştır.

MERMER
Ülkemiz mermer bakımından zengindir. Madencilik sektöründe mermer ve sert taş ihracatı ilk sırayı almaktadır.
Mermerin başlıca tüketim alanları; inşaat sektörü, güzel sanatlar alanı ve dekorasyondur. En geniş kullanım alanını inşaat sektörü teşkil eder.
Mermer yataklarımızın çoğunluğu Marmara ve Ege Bölgeleri’ndedir.

LÜLE TAŞI
Eskişehir çevresinde çıkarılır ve işlenir. Süs eşyası yapımında kullanılır.
Yurdumuz dünyanın en kaliteli lüle taşı rezervlerine sahiptir.

OLTU TAŞI
Erzurum’un Oltu ilçesinde çıkarılır ve işlenir. Süs eşyası yapımında kullanılır.

ASBEST (AMYANT)
Yüksek sıcaklığa dayanır. Isıya dayanıklı araç ve gereç yapımında kullanılır. Konserojen madde bulundurması nedeniyle, kullanımı sınırlandırılmıştır.
Asbestin kullanıldığı başlıca ürünler; basınca dayanıklı borular, çatı malzemesi eternit yapımında , fren balataları, çeşitli contalar, özel filtreler, kağıt ürünleridir.
Önemli asbest yataklarımız; Eskişehir, Balıkesir, Amasya, Sivas ve İskenderun – Hatay’dır.

FELDİSPAT
Seramik, fayans, cam , kaynak elektrotları ve boya sanayiinde hammadde olarak kullanılan önemli bir mineraldir.
Türkiye dünya feldispat üretiminde birinci sıradadır ve ihraç edilmektedir.
Başlıca feldispat yataklarımız; Demirci-Manisa, Simav-Kütahya, Çine-Aydın, Yozgat, Kırşehir ve Artvin yörelerindedir.