sanayi

SANAYİ

Hammaddenin mamül ve yarı mamül duruma getirilmesi faaliyetlerine üretim, üretim tekniğine de sanayi ya da endüstri denir.

SANAYİNİN KURULMASI İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR

* Hammadde

Sanayide üretim yapılabilmesi için hammaddenin olması gerekmektedir. Ülkemizde hammadde kaynakları ile sanayi kuruluşları arasında son derece sıkı bir ilişki mevcuttur.

Örneğin, unlu gıda sanayii İç Anadolu’da, dokuma sanayii Adana, İzmir, Denizli çevresinde, zeytin yağı sanayii Ege kıyılarında, boya, plastik ve lastik fabrikaları rafineri kenarlarında yaygınlık göstermektedir.

* Sermaye

Sanayi tesisleri büyük sermayelerle kurulmaktadır. Bu nedenle, sermayenin, yani paranın biriktiği veya fazla olduğu bölgelerde sanayinin kuruluşu daha kolay olmaktadır.

Sermaye birikimi fazla olduğundan Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde sanayi yatırımları daha fazladır. Türkiye’de sanayinin gelişmesinde en büyük etken sermayedir. Sermayemiz yeterli olmadığından, ülkemizde yabancı sermayenin girmesi için kolaylıklar sağlanmaktadır.

* Enerji

Fabrikaların çalışması için enerji gerekmektedir. Bunun için, taşkömürü, petrol, linyit gibi kaynaklardan yararlanılır. Ülkemizde petrol, taşkömürü, doğal gaz gibi enerji kaynaklarının çoğu dışarıdan temin edildiğinden önemli bir döviz çıktısına neden olmakta, bu durum sanayileşme hızını azaltmaktadır.

* İş Gücü ve Teknik Eleman

Sanayi tesislerinin çalışması ve üretimin artması yönünden iç gücüne ihtiyaç vardır.

Ülkemizde iş gücü ihtiyacı rahatlıkla karşılanabilmekte, hatta dış ülkelere bile gönderilmektedir. Fakat, ülkemizde bazı sanayi kollarında teknik eleman henüz tam olarak yeterli değildir.

* Ulaşım

Sanayinin ihtiyacı olan hammadde ve mamül maddenin taşınması faaliyetlerine ulaşım denir. Hammaddenin fabrikalara taşınması ve üretildikten sonra pazarlara taşınması yaygın ulaşım ağıyla mümkündür. Ülkemizde, sanayi tesisleri, genelde önemli ulaşım yolları kenarlarında ve limanlara yakın yerlere kurulmuştur. İstanbul, İzmir, Mersin, Adana gibi merkezlerin çok gelişmesi ulaşımla çok yakından ilişkilidir.

* Pazar

Üretilen her türlü sanayi ürününün satılması gereklidir. Bu bakımdan sanayi tesislerinin kurulmasında diğer etkenlerin yanında nüfusun kalabalık olduğu, tüketimin fazla olduğu sahalar tercih edilmektedir. Örneğin, batı bölgelerinde nüfus fazla olduğundan ürünlerin pazarlanması kolay olurken doğu bölgelerinde nüfus az olduğundan ürünlerin pazarlanması zor olur. Bu durum sanayi tesislerinin buralarda kurulmasını zorlaştırmaktadır.

* Yüzey Şekilleri

Sanayi tesisleri, genelde düz sahalarda daha kolay kurulabilmektedir. Dağlık ve engebeli yerlerde sanayinin kurulması zordur.

BESİN SANAYİİ

Hammaddesi tarımsal ve hayvansal ürünlerden oluşan sanayi dalıdır.

Ülkemizde tarım ve hayvancılık geliştiğinden ve nüfus fazla olduğundan besin sanayii oldukça gelişmiştir. Kuruluş yerleri genelde hammaddenin fazla olduğu yerlerde veya büyük şehirlerin kenarlarında toplanmıştır.
Şeker fabrikaları: İlk defa 1926 yılında kurulmuştur. Şekerpancarı kıyı kesimler hariç her yerde yetişir. Hemen işlenmesi gerektiğinden fabrikaları üretim alanları yakınında kurulmuştur. Şu anda ülkemizde 30'a yakın şeker fabrikası bulunmaktadır.

Çay Fabrikaları

Trabzon - Rize arasındaki bölgede bulunmaktadır.

Un Fabrikaları

Gıda sanayi ürünleri içerisinde en büyük yeri un ve unlu mamuller almaktadır. Bu sektörde, yılda yaklaşık 10 milyon ton buğday unu ve buna bağlı olarak, 10 milyon tona yakın ekmek üretimi gerçekleşmektedir.

Türkiye, bisküvi alt sektöründe 780 bin ton yıllık üretim kapasitesi ve 400-450 bin ton üretim düzeyi ile ihracatçı ülke konumunda bulunmaktadır. 1994 yılında 353 bin ton olan bisküvi üretimi, 2000 yılında 441 bin tona ulaşmıştır.

İhracata yönelik sanayileşme stratejisi sonucunda, makarna ihracatında gözlenen canlanma ve iç talepteki artış, bu sektörde önemli gelişmelere neden olmuştur. Bugün, 900 bin ton kurulu kapasitesi ve 480 bin ton üretim düzeyi ile Türkiye, dünyanın en büyük makarna üreticisi ülkeler arasında yer almaktadır

Buğday, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz kıyıları dışında her yerde yetiştirilir. Aynı zamanda halkın temel besin maddesidir. Bu nedenle un fabrikaları her bölgeye dağılmıştır.Makarna ve bisküvi fabrikaları daha çok İç Anadolu’da yoğunlaşmıştır.

Bitkisel Yağ ve Margarin

Bitkisel yağ üretiminde dünyanın üretici ülkeleri arasında yer alan Türkiye, zeytinyağı üretiminde dünyanın dördüncü büyük üreticisi konumundadır. Diğer önemli bitkisel yağ ürünlerinin başında ayçiçeği, soya, mısır gelmektedir. Son yıllarda fındık ve diğer bazı tarım ürünlerinden elde edilen bitkisel yağlar kullanıma sunulmaktadır.

Bitkisel yağ açısından zeytinyağı hariç, ülkemizde önemli bir yağ açığı bulunmakta olup, bu açık yıllık ortalama 300-350 bin ton arasında değişen miktarlarda ithal edilerek giderilmektedir. Diğer taraftan, son yıllarda çekirdek ve ham yağ olarak ithal edilen ürün, işlenerek ihraç edilmektedir.

Zeytin yağı fabrikaları Ege ve Güney Marmara’da yoğun olarak görülür. Özellikle Edremit, Ayvalık, Burhaniye, Aydın, İzmir çevresinde yoğunlaşmıştır.Ayçiçek yağı fabrikaları ise Trakya’da yoğun olmakla birlikte, İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu’da da görülür. Soya ve mısırdan ise Akdeniz Bölgesi’nde yağ elde edilir.

Tütün Fabrikaları

Türkiye tütün endüstrisinde faaliyetler TEKEL ve özel sektör firmaları Philsa ve RJR tarafından gerçekleştirilmektedir. TEKEL; sigara, puro, tömbeki gibi tütün mamulleri, özel sektör firmaları ise sadece sigara üretimini gerçekleştirmektedir. Tütün mamulleri sanayi üretiminde en büyük yeri 120-125 bin ton arasında değişen üretim miktarı ile sigara almakta, bunu, purolar ve diğerleri izlemektedir.

Türkiye, şark tipi tütün üretimi ve ihracatında dünyanın en büyük ülkeleri arasında yer almaktadır. 1995 yılı işlenmiş yaprak tütünde 136 bin ton olan ihracat miktarı, 2000 yılında 100 bin ton dolayında gerçekleşmiştir. 1995 yılında 19 bin ton olan tütün ithalat miktarı 1999 yılında 62 bin tona yükselmiştir



Sigara fabrikaları İstanbul, İzmir, Samsun, Tokat, Malatya, Adana ve Bitlis’te bulunmaktadır.

İspirtolu İçki ve Şarap Fabrikaları

Türkiye’de alkollü ve alkolsüz içkiler üretimi yıllara göre artış göstermektedir. 1999 yılı sonu itibariyle, alkolsüz içkilerde %3,6, düşük alkollü içkilerde %7,4 ve yüksek alkollü içkilerde %3,7 oranında üretim artışı kaydedilmiştir.

Sektörde alkollü ve alkolsüz içki üretimi, kamu ve özel sektörce birlikte gerçekleştirilmektedir. Bazı sert içkileri sadece kamu kesimi üretmektedir.

İstanbul, Yozgat, Diyarbakır, Tekirdağ, İzmir, Ankara, Kırşehir, Gazi Antep, Elazığ gibi merkezlerde rakı, bira ve şarap fabrikaları bulunmaktadır.

Konserve ve Salça Fabrikaları

1900’li yıllarda kurulan ve büyük gelişmeler kaydedilen meyve-sebze işleme sanayinde turşu, konserve sebze ve meyve, meyve suyu ve dondurulmuş meyve-sebze üretmektedir. Dondurulmuş meyve ve sebze üretimi Türkiye’de yeni olmasına rağmen hızla gelişen gıda sanayi ürünleri arasındadır.

Konserve işleme sanayinde ağırlıklı olarak, bezelye, fasulye, bamya ve karışık sebzeler ile şeftali, kayısı ve vişne kullanılmaktadır.

İşlenmiş tarım ürünleri arasında domates salçası farklı bir yere sahiptir. Türkiye’de üretilen domatesin %25-30’u işlenmektedir. İşlemeye alınan toplam miktarın %80’i salça, kalan kısım ise konserve, ketçap, domates suyu gibi ürünlerde kullanılmaktadır. Üretilen toplam domates salçasının %50-60’ı ihraç edilmektedir.

Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinin kıyı kesimlerinde yaygındır.

Şeker ve Şekerli Ürünler

Şekerleme ve kakao katkılı ürünler, ülkemiz ihraç ürünleri arasında yer almaktadır. Son yıllarda artış gösteren şeker stoklarının dengelenmesi amacıyla, şekerpancarı ve dolayısıyla şeker üretimi sınırlandırılmış ve şeker üretim miktarı iç ve dış talepler doğrultusunda belirlenmiştir.

Sektörde, geleneksel üretim yöntemleriyle birlikte, modern üretim teknolojisi kullanılmaktadır. Şekerli ve çikolatalı mamulleri, çiklet, şekerlemeler, lokum, helva, çikolata ve kakaolu ürünleri kapsamaktadır. Bu sektörde üretim son 8 yıllık süreçte %59 oranında artış göstermiştir. 1993 yılında 324 bin ton olan üretim, 2000 yılında 428 bin tona dolaylarına yükselmiştir.

Süt Ürünleri Fabrikaları

Türkiye, bölgede süt ve süt ürünlerinde en büyük üretici ülke olarak dikkat çekmektedir. Üretim; işlenmiş içme sütü, yoğurt, beyaz peynir ve tereyağında yoğunlaşmıştır. 2000 yılı itibariyle, işlenmiş içme sütü üretimi 350 bin ton, beyaz peynir üretimi 220 bin ton ve tereyağı üretimi 130 bin ton düzeyine çıkmıştır. Ayrıca, son yıllarda, süt mamulü olan dondurma üretimi ve ihracatında önemli artışlar kaydedilmiştir.

İzmir, Balıkesir, Edirne, Erzurum, Elazığ, Kars, İstanbul, Trabzon ve Bursa çevresinde süt ürünleri sanayii yoğunlaşmıştır.

Dokuma, Tekstil ve Deri Sanayii

Dokuma ve giyim, Türkiye’de en gelişmiş ve üretimin önemli bir kısmının ihraç edildiği bir sanayi koludur. Gelişmiş ülkelerle rekabet edilebilmekte ve onların pazarlarına dahi girebilmektedir. Böylece ülkemize çok fazla döviz girdisi sağlanmaktadır.

Tekstil ve Konfeksiyon Sanayi

Türkiye’de tekstil ve konfeksiyon sanayi, 1980’li yıllarda başlayan ihracat hamlesi ile birlikte, hızla büyüme ve gelişme sürecine girmiştir. Türk tekstil-konfeksiyon sanayi, dünya tekstil ihracatında %2,2’lik, konfeksiyon ihracatında %3,5’lik ve tekstil-konfeksiyon ihracatında %3’lük payı ile en büyük üretici ve ihracatçı ülkeler arasında yer almaktadır.

Tekstil ve konfeksiyon sektörü 21,5 milyar dolarlık üretim değeri ile GSMH içerisindeki ve istihdamdaki payı yaklaşık %11 dolaylarındadır. Sektör üretiminin yaklaşık yarısı ihraç edilmekte olup, genel ihracattaki payı %37’dir. Sektörde mevcut yaklaşık 40 bin firmanın % 25’i aktif ihracatçı konumundadır.

2000 yılı verilerine göre; tekstil ve konfeksiyon ihracatında örme giyim eşyası %37, dokuma giyim eşyası %25, pamuklu ve sentetik mensucat %23, sentetik iplikler %4, pamuk ipliği ve halı %25’lik paya sahiptir. İhracatımızda Avrupa Birliği Ülkeleri %65’lik payla ilk sırada yer almaktadır.

Pamuk ipliği ve pamuklu dokuma: Adana, Antalya, K. Maraş, Tarsus, Nazilli, Denizli, Manisa ve İzmir

Yün ipliği ve yünlü kumaş: Hereke

Suni ipek ve kumaş: İstanbul ve Bursa

Tabii ipek ve kumaş: Gemlik ve Bursa

Hazır giyim sanayii: İstanbul, Bursa ve İzmir

Halıcılık: Isparta, Uşak, Gördes ve Kayseri

Deri-Deri Mamulleri Sanayi

Sektör, imalat sanayi üretiminde %2,3’lük ve toplam sanayi istihdamındaki %5,1’lik payı ile onuncu büyük bir sanayi sektörü konumundadır. Deri ve deri mamulleri sektöründe deri giyim, ayakkabı ve saraciye yanında post ve kürkler de işlenmektedir.

Deri mamulleri ihracatı son yıllarda artış göstermekte olup, ihracatımızda ilk sırayı %40-50 payı ile deri giyim almaktadır. İhracatçı ülkeler arasında %60’lık pay ile AB ülkeleri başta gelmektedir. Tüketici talepleri ve dahilde işleme rejimi kapsamında deri ve deri mamulleri ithalatı yapılmaktadır

Deri ve kösele işleme: İstanbul, İzmir, Bolu, Gerede ve Uşak

Makine Sanayii

Türkiye otomotiv sanayiinde son yıllarda yabancı marka otomobillerin de fabrikalarının kurulmasıyla üretimde artış meydana getirmiştir. Bursa, İstanbul, İzmir, İzmit, Adapazarı, Konya, Adana gibi merkezlerde otomobil, kamyon ve otobüs fabrikaları bulunmaktadır.

Eskişehir ve Adapazarı’nda lokomotif ve vagon fabrikaları, Ankara - Mürted’de uçak fabrikası, İstanbul, Tuzla, Pendik, Gölcük ve İzmir’de gemi tersaneleri bulunmaktadır

Maden Sanayii (Metalurji Sanayii)

Demir - çelik fabrikaları: Karabük, Ereğli, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir’de bulunmaktadır.

Alüminyum fabrikaları: Seydişehir’de bulunmaktadır

Bakır işleme fabrikaları: Samsun ve Artvin (Murgul) de bulunmaktadır.

Kurşun ve çinko fabrikaları: Elazığ ve Kayseri’de bulunmaktadır.

Krom işleme fabrikaları: Menteşe Yöresi’ndeki krom madeni Antalya’da, Elazığ ve çevresindeki kromlar da Guleman’daki fabrikalarda işlenmektedir.

Kimya Sanayii

Petro-kimya: Batman, İzmit, Mersin, İzmir ve Kırıkkale’de petrol rafinerileri bulunmaktadır.

İlaç-Deterjan fabrikaları: İstanbul, İzmir, Ankara, Adapazarı çevresinde yoğunlaşmıştır. 130 civarında ilaç fabrikamız bulunmaktadır.

Lâstik fabrikaları: İzmit, Adapazarı ve Kırşehir’de bulunmaktadır.

Gübre fabrikaları: Mersin, Bandırma, Elazığ, Kütahya, Tekirdağ ve İskenderun’da bulunmaktadır. Ülkemizdeki gübre üretimi yeterli değildir.



Orman Ürünleri Sanayii

Ağaç malzemeden üretilen tüm malzemeler orman ürünleri endüstrisine girer. Karadeniz Bölgesi’nde hammadde fazla bulunduğundan burada gelişmiştir.

Başlıca kereste fabrikaları Düzce, Bartın, Ayancık, Rize, Ordu, Ardeşen, Burdur, Antalya ve Isparta’da bulunur.

Mobilya Sanayii: Adapazarı, Ankara, İnegöl, İstanbul, İzmir ve Kayseri’de gelişmiştir. Türkiye mobilya ürünlerini ihraç edebilmektedir.

Kâğıt fabrikaları: İzmit, Balıkesir, Giresun, Zonguldak, Taşucu (Mersin), Dalaman (Muğla), Bolvadin (Afyon), Bartın ve Denizli çevresinde bulunur.

Çimento, Cam, Seramik Sanayii

Bu sanayi koluna taşa, toprağa bağlı sanayi kolu da denilmektedir.

Çimento fabrikaları: Hammaddesi kolay temin edilir. Her bölgede inşaat sanayiinde kullanılır. Ayrıca ulaşım masrafları maliyeti artırır. Bu nedenle çimento fabrikaları Türkiye’nin her bölgesine dağılmıştır. İstanbul, İzmit, Adana, İzmir, Elazığ, Mersin, Yozgat, Denizli, Adıyaman, Ordu gibi merkezler bunlardan bazılarıdır.

Cam fabrikaları: İstanbul(Kapandı-2004), Denizli, Mersin, Kırklareli ve Sinop’ta cam fabrikaları bulunmaktadır. Ülkemiz cam ürünleri üretiminde ve ihracatında Dünya’da sayılı ülkeler arasındadır.

Seramik fabrikaları: Çanakkale, Bilecik, Kütahya, İstanbul ve İzmir’de bulunmaktadır. Üretimin bir kısmı yurt dışına ihraç edilir.